Аялал 3:  УЛААН ҮД ХОТЫН АЯЛАЛ  (Өвлийн 3 өдрийн аялал)

Нэг дэх өдөр: Аялагчид 07:00-д хөдөлж Алтанбулагийн хилийн боомт хүртэл 5-6 цаг аялна. Өдрийн хоолны дараа Алтанбулаг болон Хиагтын хилээр шалгуулж гарна. Цааш аялж Улаан-Үд хотын зочид буудалд хүрнэ. (Оройн хоолтой)

Хоёр дахь өдөр: Өглөө 09:00 цагт зочид буудлаас гарч Иволгийн дацан руу аялна. Итгэлт хамба-д бараалхана. Улаан Үд хот руу буцаж үдийн хоол иднэ. Хоттой танилцах аялал хийнэ. Лениний толгой бүхий Зөвлөлтийн талбай, Угсаатны зүйн музей, Байгаль нуурын ай савын Амьтны хүрээлэн, Ренбоче багшийн хийдэд зочилж Аюуш бурханд мөргөл үйлдээд Ямандаг бурханы Хот мандалын сүм музей зэргийг үзнэ. Улаан-Үд хотын худалдааны төвүүд болох Посуда, Центральный рынок, Светофор, Сто тысячи мылочей худалдааны төвд худалдан авалт хийнэ. Оройн хоолны дараа зочид буудалдаа ирнэ. (Өглөө, өдөр, оройн хоолтой)

Гурав дахь өдөр: Өглөөний цайны дараа Хиагт ба Алтанбулагийн боомт руу хөдөлнө. Замдаа Итгэлт хамбын рашаан-аар дайрч рашаан авна. Хил гаалиар гарсны дараа Улаанбаатар хот руу хөдлөх ба хотод ирснээр аялал өндөрлөнө. (Өглөөний цайтай)

Аяллын төлбөр:

• 15 – 20 хүн: 230000₮ (45 хүний суудалтай автобусаар)
• 20 – 30 хүн: 210000₮ (45 хүний суудалтай автобусаар)
• 30 – 40 хүн: 190000₮ (45 хүний суудалтай автобусаар)

Төлбөрт багтсан зүйл: Автобус ба шатахууны зардал, жолооч болон аяллын хөтчийн зочид буудал ба хоолны зардал, аяллын хөтөчийн ажлын хөлс, Улаан-Үд хотод 2 хоног байрлах өглөөний цайтай зочид буудал, хөтөлбөрт заагдсан оройн хоол 2, өдрийн хоол 1, Итгэлт хамба дацангийн хураамж, бүх үзвэрийн хураамж, Алтанбулаг боомт дахь хогны хураамж

Төлбөрт багтаагүй зүйл: Очих өдрийн үдийн хоол, буцах өдрийн оройн хоол, хүйтэн ундаа, ус, согтууруулах ундаа гэх мэт хэрэглээний үнэ, мөргөлд хэрэглэх хадаг, бусад өргөл барьцын төлбөр гэх мэт...

АСУУЛТ БА ХАРИУЛТ

• Гадаад паспортын хүчинтэй хугацаа хамгийн багадаа 6 сарын нөөцтэй байх.
• 0-2 насны хүүхдээс төлбөр авахгүй.   
• 3-12 насны хүүхэд аяллын төлбөрөөс 25% хөнгөлөгдөх ба нэмэлт ор захиална. 
• 13 наснаас дээш хүүхэд бол насанд хүрэгчдийн адил төлбөр төлнө.
• Өөрийн машинаар дагаж явах нь аялалд хүндрэл учруулдаг ба хэрвээ хувийн машинтайгаа явах бол машин нь өөрийн өмч байх шаардлагатай. Хэрвээ 100% өөрийн өмч болоогүй банкны лизинг төлбөртэй байгаа бол банкны баталгаа бичгийг нотариатаар батлуулсан хуулбар хэрэгтэй. Хувийн машинаар явж байгаа тохиолдолд Оросын гааль дээр машины даатгал 2500 рубль төлнө.
• Алтанбулагийн боомт дээр хогны хураамжинд хүн тус бүр 500 төгрөг төлнө.
• Улаан –Үд, Байгаль нуурын зочид буудалд нэг хоногт 700 – 1200 рубль, нэг удаагийн хоолонд 180 – 250 рубль зарцуулдаг. Модерн номадсын салбар ресторанд хооллох боломжтой. Зочид буудалд 1 өрөөнд 2 – 4 хүнээр байрлана.
• Итгэлт хамбад мөргөх үед 250 рубль-ийн хураамж авах ба үндэсний хувцас, цэнхэр хадаг, арц хүж, даллаганы уут, рашааны сав бэлдэж ирнэ.
• Байгаль нуурын орчинд загасчлах аяллыг төлбөртэйгөөр, завиар өөр чиглэлд хийдэг.
• Завиар аялах үед нэг завинд 6 хүн суудаг. Нэг цагийн 2500 рубль. Үүнийг 6 хүн хувааж төлнө.
• Байгууллага хамт олны дунд явган аялал, диско бүжиг гэх мэт арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулах боломжтой.  
• 8-9 дүгээр сард жимс ихээр боловсорсон үе байдаг бөгөөд байгалийн зэрлэг жимс түүх, худалдан авах, орос цөцгийн тос, масло зэргийг худалдан авах боломжтой.

Улаан-Үд хот: Буриадын нийслэл болсон уг хот нь 349 жилийн түүхтэй, ОХУ-ын эртний хотуудын нэг. Үд гол ба Сэлэнгэ мөрний бэлчирт, Байгаль нуураас зүүн урагш 130км газарт байрладаг.  347.6 км.кв талбайтай ба 400 гаруй мянган оршин суугчтай хот юм. Анх Улаан-Үд хотыг 1666 онд байгуулагдсан гэж үздэг бөгөөд эрт үед нутгийн хүмүүс хотыг “Удинск” гэдэг байв. Хотын дундаар өмнө зүгээс ирсэн нэгэн зам дайран өнгөрдөг байсан ба түүнийг “Хааны дуутай зам” гэдэг байжээ. Тус зам дээр орос, монгол, хятад наймаачид бараа товараа арилжиж байсан нь “Цайны зам”-ын нэг хэсэг байсан ажээ. 1775 – 1934 онд Верхнеудинск буюу монголчуудын нэрлэж байснаар Дээд үд хэмээж байгаад хожим Улаан-Үд хэмээн нэрлэгдсэн байна.

1875 оноос хотын дума, думын тэргүүн сонгогдож эхэлсэн ба 1900 онд төмөр замын тогтмол харилцаатай болж Забайкалийн хязгаарыг Оросын төвтэй холбожээ. 1923 онд Буриад-Монгол Автономит Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Улс байгуулагдахад Верхнеудинск хот албан ёсоор нийслэл нь болжээ.  1934 онд Монгол ба Буриад улсын нийслэл хотуудын нэрийг оролцуулан Улаан-Үд хэмээх болсон байна. Энэ үед анхны цахилгаан станц, нисэх онгоцны үйлдвэр, уурын тэрэг буюу вагоны засварын үйлдвэр, анхны дээд сургууль, драмын театр, дунд сургуулиуд, техникум зэрэг үйлдвэрлэл ба соёл боловсролын байгууллагууд бий болжээ. Эх орны дайны дараа 1950-аад оны үед олзлогдсон япон цэргүүд хотын бүтээн байгуулалтыг маш хурдтайгаар урагшлуулсан гэдэг. 1990 онд Улаан-Үд хот нь “ОХУ-ын түүхэн суурингийн жагсаалт”-д бүртгэгдсэн ба хотын 180 орчим барилга нь загвар маяг урлалын хувьд онцгой гэж үнэлэгдсэнээс гадна 52 барилга нь түүхийн чухал ач холбогдолтойд тооцогджээ.

Улаан-Үд хотод Иволгын дацангаас гадна “Римпоче-багша” хэмээх Түвдийн буддын төв (Лысая гора), Хамбын хүрээ  (Верхная Березовка) хэмээх сүм хийд, Оросын Үнэн алдартны шашны “Свято-Вознесенская” сүм, “Одигитриевский” цогчин дуган зэрэг шашны байгууллагууд бий. Эдүгээ Буриад улсын нийслэл Улаан-Үд хот нь Дорнод Сибирийн эдийн засаг, соёл урлаг, боловсрол шинжлэх ухааны төв бөгөөд харьцангуй хурдтай хөгжиж буй хот болоод байна.

Иволгын дацан 1946 онд сэргээн босгогдсон бөгөөд Пандит Хамба ламын гурав дахь орд харш ажээ.  Оросын нутагт буддын шашин анх XYI-XYII зуунд дэлгэрч тархсан түүхтэй ба гол төлөв монгол туургатан буриад, халимаг, тувачуудын дотор үүсэж хөгжсөн бөгөөд 1741 онд II Елизавета хатан хааны зарлигаар “Оросын уламжлалт шашны нэг мөн” хэмээн хүлээн зөвшөөрөгджээ. Энэ үеэс Хаант Оросод бурханы шашин дэлгэрч, сүм хийдүүд эрчимтэй бүрэлдэн тогтсоны нэг нь энэхүү Иволга дацан юм.

Ийнхүү 1927 оноос хойш 75 жилийн дараа буюу 2002 оны намрын эхэн сарын 15-нд хамбын шарилыг газрын хөрснөөс гаргаж ирэхэд бие нь огт муудаж ялзраагүй арьс нь зөөлөн чийглэг, анхилуун үнэр ханхалж байсан төдийгүй түүнийг агуулж байсан мод эд зүйлс нь муудаж өмхрөөгүй байсан байна. Оросын эрдэмтэд Итгэлт хамбын тэргүүнээс дөрвөн ширхэг үс, биеэс нь гуужсан дөрвөн грамм арьс, баруун хөлийнх нь хоёр дахь хурууны хумснаас дөрвөн хэлтэрхий авч эд эсийн шинжилгээ хийжээ. Шинжилгээний үр дүнд тархинд нь пульс мэдрэгдэж, үс, хумс, гуужсан арьс зэрэг эдүүд нь амьд хүний эд эстэй адил хэвийн байсан нь эрдэмтэдийг гайхшруулж, шашингүй үзэлтнүүдийг хүртэл нэгийг бодоход хүргэсэн ажээ. Энэхүү гайхамшиг нь өнөөг хүртэл тайлагдаагүй байна.

Бас нэгэн чухал зүйл бол 2005 оны гуравдугаар сард Иволгийн дацангийн ном судар дотроос Итгэлт хамбын урд төрлийнх нь 12 үеийн намтрыг бичсэн судар олдсон байна. Итгэлт хамба хэмээн сүсэглэн мөргөдөг энэхүү гэгээн хутагтын нэр нь Итгэлийн Дашдорж хамба бөгөөд монголчуудын нэр цээрлэх ёс заншлын дагуу энэхүү эрхэм хамбын нэрийг хэлэлгүй цээрлэж, эцгийнх нь нэрээр “Итгэлт хөвгүүн” хэмээсэн нь яваандаа Итгэлт хамба гэгдэх болсон байна. Итгэлт хамбад мөргөснөөр гай барцад, осол гэмтэл, хүнд өвчин зэргээс гайхалтай хамгаалагдсан олон жишээ байдаг ажээ. Итгэлт хамбын зүрхэн тарни “Ум а гуру шаса дара ди мам суха”-г 5000 удаа, түүнээс дээш уншихад бүх ажил бүтнэ гэж айлджээ.

Рашааны эх булаг нь давстай нууртай зэрэгцээ оршдог хэдий ч ус нь цэнгэг, эргэн тойронд нь хялгана зэрэг олон төрлийн өвс ургамал ургадаг нь рашааны чанарт эерэгээр нөлөөлдөг болохыг эрдэмтэд тогтоожээ. Мөн уг рашааны найрлаганд мөнгөний агуулга өндөр байгаа нь эрдэмтэдийг гайхашруулжээ. Учир нь Буриадын газар нутаг дээрх рашаан усанд мөнгөний агуулга маш бага байдаг аж.  Мөнгөнөөс гадна натри, магни, кальци зэрэг эрдсийн нэгдэл рашааны найрлагад байгаа нь ховор тохиолдол гэж эрдэмтэд үзсэн байна. Рашааны дэргэд Итгэлт Хамбын гэр музей бий.

Байгаль нуур:  “Байгаль нуурыг үзээгүй хүн Сибирийг таньж мэдэж үл чадна” хэмээх эртний үг бий. Сибирийн цэнхэр нүд хэмээн өргөмжлөгдсөн тус нуур нь ОХУ-ын Эрхүү муж ба Буриад улсын нутаг дэвсгэрийн дунд сунаж тогтсон байдаг. Эх дэлхийн хамгийн цэнгэг болоод хамгийн гүн нуур. Ольхон арлын зүүн талаар хамгийн гүн хэсэг нь байх ба 1631-1637 метр хүрдэг. Өргөнөөрөө 79км, уртаараа 636км үргэлжлэх уг нуур нь талбайн хэмжээгээр Бельги улсын газар нутагтай тэнцэнэ. Эргийн нийт урт нь 2000 км үргэлжилдэг. Байгаль нуур нь цэнгэг усныхаа багтаамжаар дэлхийд нэгдүгээрт бичигддэг ба дэлхийн хүн амыг 40 жилийн турш ундаалах хангалттай нөөцтэй хэмээн эрдэмтэд тооцоолжээ. 336 гол мөрөн цутган ордогийн хамгийн том цутгал нь Сэлэнгэ мөрөн юм. Харин ганцхан Ангар мөрөн эх авч гадагш урсдаг. 1996 онд ЮНЕСКО-гийн “Дэлхийн өв”-д бүртгэгдсэн ба дэлхийн гадаргын цэвэр усны 20%, ОХУ-ын гадаргын цэвэр усны 90% болох 23.000 шоо километр эзлэхүүнтэй.

Нийт 22 аралтай, хамгийн том арал нь 72 км урт Ольхон арал юм.  Байгаль нуурын бас нэгэн чухал онцлог нь одоогоос 30-40 сая жилийн өмнө үүссэн бөгөөд хэдэн мянган жилийн настай гэгдэх Ладог, Иссыкуль нууруудаас хэдэн зуу дахин “ах” билээ. Эдүгээ Байгаль нууранд 1200 зүйлийн амьтан, 1600 гаруй зүйлийн ургамал бүртгэгдсэн нь ямар их өнө эртний нуур болохыг нотлоод зогсохгүй эрдэмтэдийн үзэж байгаагаар тэдгээрийн дөрөвний гурав нь зөвхөн Байгаль нуурт л байдаг байна. Тухайлбал, Байгалийн нерпа хэмээх нэг зүйл далайн хав бий. Энэхүү тэнгисийн амьтан хэрхэн яаж тэнгисээс 4000км хол эх газрын нууранд ирсэн нь одоо ч тайлагдаагүй оньсого ажээ.  Голомянка хэмээх гадуураа хайрсгүй, түрс шахдаггүй амьд жараахай төрүүлдэг, их том амтай, дотор эрхтнүүд нь нэвт гэрэлтэж харагддаг загас зөвхөн энэ нуурт л байна. Хүнсэнд хэрэглэхэд маш амттай, аманд оронгуут хайлдаг Байгалийн омуль гэж загас бий. Зөвхөн энд л байх наль хорхойнууд, хөвдөг хавчнууд, далайн хөвөнгүүд гээд амьд байгалийн гайхамшиг болсон нуур ажээ.

Газарзүйн хувьд нуурын баруун эрэг нь ус руугаа огцом түрж орсон, Байгаль болон Примор хэмээх уул нуруудын ногоон ой тайгатай залгасан, зөвхөн хадат хэсгийн хормойгоор нарийхан элсэн зурвастай. Нуурын зүүн эрэг харьцангуй налуу байх ба Баргузинскийн (Баргужин) нурууны салбар уулс эргээс аажмаар алсалж дүнхийж байдаг. Нуурын хойд хэсэгт  зам харгуй муу, хүн ам сийрэг, тосгон хоорондын зай 30-50км.

Байгаль нуурын орчин харьцангуй дулаан байдаг бөгөөд 12 дугаар сарын сүүлээр хөлддөг, түүнээс эх авч баруун тийш урсдаг Ангар мөрөн эхний 30км газартаа огт хөлддөггүй онцлогтой. Тэнгэрийн хаяатай нийлсэн цэлгэр мандал нь цэлмэг нартай, салхигүй тогтуун өдөрт шил шиг тунгалагаар ёроол дахь амьд ертөнцийг тэр чигээр нь харуулдаг. Янз бүрийн загас жараахай сүлэлдсэн хүрэн, ногоон өнгийн замагнууд, хальт харахад эрвээхэйтэй төстэй бүвэр загасны сүрэг, цагаан хамарт цагаан загасны сүрэг, омуль загасны сүрэг, тэднийг анаж хүлээн замган дунд нуугдах хилэм гэх мэт ер бусын гайхамшигт амьд ертөнцийг ажиглаж болно. Ойролцоох хадан цохионуудаас цахлай шувуунууд тэдгээр загасны сүргүүд рүү шумбан дайрах нь Байгаль нуурын бас нэгэн дүр төрх юм.

Байгаль нуурын хамгийн үзэсгэлэнтэй газар Элст булан (Бухта Песчаная) нь Ангар мөрний эх авсан газартай ойрхон бөгөөд Эрхүү хотоос тусгай усан онгоц дүүрэн жуулчид ирцгээдэг байна. Нуурын усаар хуучны ахмад хөлөг онгоц “Комсомолец” одоо ч гэсэн тээвэр хийдэг. Элст буланд Байгаль нуурын өөр аль ч хэсэгт тааралдахгүй зориудаар ухаж сийлбэрлэн хачин сонин дүрс хэлбэртэй болгосон модод байдаг нь өвөрмөц төрх болно.

Байгаль нуурын сувд гэгдэх Ольхон арал нь 76 км урт үргэлжилдэг, 730 км.кв талбайтай,  өндөр уулархаг юм. Энэ арлын нарийн хоолойг Ольхоны хаалга гэдэг. Арлын хамгийн өндөр цэг Жима уул нь далайн түвшнээс дээш 1000 метр өндөр өргөгдсөн байдаг. Ольхон арал нь давалгаанд хэрчигдсэн мэт өвөрмөц хадан хошуу бүхий эргүүдтэй, элдэв олон агуйтай, тэнгэрийн хаяа хүртэл цэнхэртэх нуурын мандал, ой модод бүхий уулс нийлээд Ольхон арлын гайхамшигт үзэсгэлэнг бий болгодог. Ольхон арал нь Байгаль нуурын нэгэн адил үлгэр домогт олонтаа дурдагддаг ба нутгийнхны нэрлэж заншсан Шаманка хэмээх Бурханы хошууны тухай тэд хуучлан ярих дуртай.  

Зүүн эргийн дагуух Ариун Хамар (Святой Нос) хэмээх хойг нь бас нэгэн үзэсгэлэнт газар юм. Хойгоос хойш орших Чивыркуйнскийн булан нь онцгой сэтгэл татам газар бөгөөд ус нь харьцангуй гүехэн, бүлээн байдаг. Ариун Хамар хойгийн нэгэн содон байгаль нь “Дуулдаг элс” хэмээх 7-10 метр өргөн, нарийхан ширхэгтэй, шаргал саарал өнгөтэй элсэн зурвас юм. Энэхүү элсэн дээгүүр алхахад савхин гутал чахран дуугарахтай адил сонсогддог учраас “дуулдаг элс” хэмээх болжээ.  Алхаж явахдаа хөлөө элсээр үрэх аваас чахрах дуу улам чанга сонсогддог байна. Элсэн дээгүүр ямар нэгэн юмаар цохиход тас няс хийх чимээ гардаг ажээ. Эрдэмтэд энэ элсний нууцыг гүйцэд тайлаагүй гэнэ. Могойн буланд (Змейная бухта) загас барих, усанд сэлэх, хаяа залгах Ариун хошууны уулсад аялах, мөөг жимс түүх зэргээр чөлөөт цагаа өнгөрүүлэн амрахад сайхан газар юм.

Мэдээллийг эмхэтгэсэн: Монголиан гайд тур ХХК